Cudurka Cancer-ka iyo Heerka Saameyntiisa ee Puntland

 

1. Hordhac

Xanuunka cancer waxa uu ka mid yahay dhibaatooyinka caafimaad ee ugu waaweyn kuwaas oo saameeyey bulshooyinka adduunka, gaar ahaan dalalka horumaray iyo kuwa soo koraya.

Puntland, oo ka mid ah Soomaaliya, waxaa ka jira dhibaatooyin badan oo la xiriira caafimaadka, waxaana cancer uu ka mid yahay xanuunada sii kordhaya.

2. Noocyada Cancer

Cancer waa xanuun ka dhasha unugyada jidhka oo ku kici kara si aan caadi ahayn. Noocyada ugu caansan ee cancer-ka ee Puntland waxaa ka mid ah:

1. Breast Cancer

• Sharaxaad: Waa nooca ugu badan ee ku dhaca naasaha dumarka, Sidoo kale ragga ayuu saameyn kara.

Sababaha:

• Gene-yada: Isbeddelada BRCA1 iyo BRCA2.

• Da'da: Khatarta ayaa kordhaysa marka da'da korodho.

• Taariikhda qoyska: Haddii qoyska uu leeyahay xanuunkan.Cunto: Cunto aan caafimaad qabin iyo cayilka.

2. Lung Cancer

• Sharaxaad: waxa uu ku dhaca sanbabada, badanaa waa xaalad la xiriirta sigaar cabidda.

Sababaha:

• Sigaar cabidda: Waa sababta ugu weyn.

• Hawada wasakhda ah: Qiiqa warshadaha ama qiiqa guryaha.

• Asbestos: Dhirta qaarkood.

3. Colorectal Cancer

• Sharaxaad: Ku dhaca mindhicirka weyn iyo rectum.

Sababaha:

• Cunto aan caafimaad qabin: Saliid badan, fiber yar.

• Polyps: Kordhinta unugyada ku yaal mindhicirka.

• Taariikhda qoyska: Xanuunka colorectal oo qoyska qof kamid ah qabo ama uu ku dhacay.

4. Prostate Cancer

• Sharaxaad: Waxa uu Ku dhaca qanjirka prostaatka, badanaa ragga da'da weyn.

Sababaha:

• Da'da: Khatarta ayaa kordhaysa, Markasta oo da'du korodho.

• Hormoonada: Testosterone ayaa door muhiim ah ka ciyaara.

• Taariikhda qoyska: Haddii qoyska uu leeyahay xanuunkan.

5. Cervical Cancer

• Sharaxaad: Waxa uu ku dhaca ilma-galeenka, badanaa waxaa sababa infekshinka HPV.

Sababaha:

• Infekshinka HPV: Halkan waxaa ku jira noocyada sababi kara xanuunka.

• Dhiig-bax badan: Waxa laga yaabaa inay keento dhaawacyo.

• Khamriga: Khamriga xad-dhaafka ah.

6. Skin Cancer

• Sharaxaad:  Waxaa keena noocyo kala duwan, oo ay ka mid yihiin melanoma iyo non-melanoma.

Sababaha:

• Qorraxda: UV rays

• Tanning beds: Isticmaalka qorraxda korontada.

• Taariikhda qoyska: Haddii qoyska uu leeyahay xanuun noocan ah.

7. Leukemia

• Sharaxaad: Waa xanuunka ku dhaca habka dhiska dhiigga jirka, oo saameeya unugyada dhiigga cad.

Sababaha:

• Khataro deegaanka: Radiation ama kimikooyin.

• Infekshinnada: Virusyo qaarkood.

• Taariikhda qoyska: Haddii qoyska uu leeyahay xanuunkan.

8. Lymphoma

• Sharaxaad: Waa xanuun ku dhaca unugyada lymphatic; waxaa ka mid ah Hodgkin iyo Non-Hodgkin lymphoma.

Sababaha:

• Infekshinnada: EBV, HIV.

• Deeggaanka: Kimikooyinka lagu daadiyo deeggaanka

• Taariikhda qoyska: Haddii qoyska uu leeyahay taariikh hore oo xanuunkan ah.

9. Kidney Cancer

• Sharaxaad: Waxa uu sameeya kelyaha, badanaa wuxuu ku dhaca dadka da'da dhexe ah.

Sababaha:

• Cayilka: Dadka cayilan aad ayey ugu nugulyihiin xanuunkan.

• Sigaar cabidda: Khatarta ama halista xanuunkan ayey kordhisaa.

• Khataro deegaanka: Kimikooyin qaar.


3. Sababaha Keena Cancer-ka
Sababaha keena cancer waa ay kala duwanaan karaan:

• Nidaamka cunnada: Isticmaalka cuntooyinka aan caafimaadka qabin.

• Dhibaatada deegaanka: Wasakhda iyo deegaanka aan nadiifka ahayn.

• Genetics: Taariikhda qoyska ee xanuunada.

4. Heerka Saameynta ee Puntland

Heerka saameynta ee cancer-ka Puntland waa mid sii kordhaya, waxaana jira dhowr arrimood oo saameeya:

• Daryeel Caafimaad: Daryeelka caafimaad ee la heli karo ayaa aad u liita, taasoo ka dhigaysa in dadku aysan helin baaritaanno iyo daaweyn ku habboon.

• Wacyigelin La'aan: Bulshada qaarkood ma oga astaamaha iyo talooyinka la xiriira cancer-ka.

• Khayraadka Caafimaadka: Kheyraadka caafimaadka ayaa aad u yar, waxaana jirta baahi weyn oo loo qabo tababaro iyo qalab caafimaad.

5. Adeegyada Caafimaadka

Puntland waxa ay leedahay xarumo caafimaad oo dawladeed iyo kuwo gaar loo leeyahay, laakiin adeegyada la xiriira cancerka ayaa ah kuwo xadidan. Waxaa muhiim ah in la kordhiyo helida iyo tababarka xirfadlayaasha caafimaadka, iyo dhisida xarumaha baaritaanka iyo daaweynta cancerka.

6. Tallaabooyinka Loo Baahan Yahay

Si loo yareeyo saameynta cancer-ka Puntland, waxaa lagama maarmaan ah:

• Wacyigelin: Kobcinta wacyigelinta bulshada si loo fahmo astaamaha cancer-ka.

• Daryeelka Caafimaadka: Kor u qaadista tayada daryeelka caafimaadka iyo helitaanka baaritaannada.

• Taageero: Taageero dhaqaale iyo farsamo oo loogu talagalay xarumaha caafimaadka.

Gabagabo

Xanuunka cancer waa mid ka mid ah caqabadaha caafimaad ee ugu weyn Puntland, oo u baahan in si degdeg ah loo wajahayo. Wacyigelinta, daryeelka caafimaadka, iyo taageerada bulshada ayaa ah qodobbada furaha u ah ee lagu yareyn karo saameynta cancer-ka iyo kor u qaadista caafimaadka bulshada.